وبسایت حقوقی مهدی مومن زاده شوشتری

2-مال منقول و مال غیرمنقول

الف) مال منقول:

بموجب ماده ١٩ ق.م مال منقول به اموالی گفته می شودکه نقل آن از محلی به محل دیگر ممکن باشد بدون اینکه بخود یا محل آن خرابی وارد آید.

ب) مال غیرمنقول :

اموال غیر منقول بحکایت ماده ١٢ ق.م به اموالی گفته می شود که قابل انتقال از محلی به محل دیگر نباشد بدین ترتیب زمین و آنچه در زمین ساخته یا در ساختمان نصب شود مال غیر منقول محسوب می گردد . درحالیکه اثاثیه منزل یا البسه و مواد خوراکی معمولاً مال منقول می باشند. شایان ذکر است که معیار تقسیم اموال به منقول یا غیر من قول امکان یا عدم امکان انتقال فیزیکی مال از محلی به محل دیگر است، نه انتقال حقوقی. زیرا در نقل و انتقال حقوقی بحث از خرابی یا عدم آن موضوعیت پیدا نمی کند. بدیهی است تشخیص خرابی یا عدم خرابی نیز امری عرفی است که با آن معیار سنجیده می شود، بنابراین باز کردن پرده از دیوار یا جدا کردن سیم برق از سقف ولو اینکه جزئی خرابی ببار آورد این اشیاء را در زمره اموال غیر منقول نمی برد .

الف: اقسام اموال منقول

اموال منقول را با کمی مسامحه می توان به دو دسته اموال منقول حقیقی و اموال منقول تبعی تقسیم نمود:

 -1 اموال منقول حقیقی:

به کلیه اموال قابل نقل و انتقال فیزیکی اطلاق می گردد . مثالهای متعددی ازاینگونه اموال را قبلاً آوردیم. البته اموال منقول مادی ممکن است با نصب برزمین یا بنا بصورت غیر منقول درآیند، مانند شیشه ساختمان یا آئینه یا لوله آب و گاز و سیم برق و تلفن و مصالح ساختمانی که تا زمانی که در بنا یا زمین نصب باشند به نحوی که کندن آنها موجب خرابی مال یا محل آن شود در زمره اموال غیر منقول محسوبند، اما همین اموال وقتی از بنا جدا شدند اعم از اینکه در اثر کنده شدن به آنها یا محل آنها خرابی برسدیا نه، تبدیل به مال منقول می گردند.

 -2 اموال منقول تبعی (حکمی):

براساس اصلی کلی، حقوق متعلق به اموال در این تقسیم بندی تابع مالی است که به آن تعلق دارد. یعنی حقوق متعلق به اموال منقول، منقول و حقوق متعلق به اموال غیرمنقول، غیر منقولند . اما بموجب ماده ٢٠ قانون مدنی "کلیه دیون از قبیل ثمن بیع و مال الاجار ه عین مستاجره از جهت صلاحیت محاکم در حکم منقول است ولو اینکه مبیع یا عین مستاجره از اموال غیر منقول باشد."

بنابراین هر آنچه دین نامیده شود در حکم منقول است، با اینکه قابلیت نقل فیزیکی برای دین که نوعی مال تلقی می شود مفهومی ندارد . با توجه به این توضیح بهتر است اموال منقول حکمی را که در ماده فوق مطرح شده از اموال منقول تبعی که مصداق بارز آن حقوق متعلقه به اموال منقول است جدا کنیم . پس حق انتفاع از مال منقول مال منقول تبعی و دیون از هر قبیل مال منقول حکمی بحساب می آیند.

ب: اقسام اموال غیر منقول

با توجه به مفاد مواد ١٢ تا ١٨ قانون مدنی اموال غیر منقول را می توان به سه دسته زیر تقسیم نمود:

اموال غیر منقول ذاتی

اموال غیر منقول عرضی

اموال غیر منقول حکمی و تبعی

 -1 اموال غیر منقول ذاتی

برخی از اموال ذاتاً غیر منقول محسوبند به نحوی که همواره دارای این ویژگی هستند. مصداق بارز و به لحاظی تنها مصداق اینگونه اموال زمین است . زمین همیشه مال غیر منقول محسوب است و نمی توان این خصوصیت را از آن سلب نمود. البته منظور از زمین همان عرصه در اصطلاح فقهی یا ارض در لغت عربی است والّا خاک یا سنگ یا هر آنچه افراد تشکیل دهنده زمین است لزوماً مشمول این تعریف نمی باشند.

 -2 اموال غیر منقول عرضی

هر مالی که با عمل انسان خصوصیت اموال غیر منقول را کسب نماید مال غیرمنقول عرضی محسوب است، مانند ابنیه، درختان و هر آنچه در زمین بکار رفته و حالت ثبات پیدا کند. بنابراین دسته اخیر از اموال غیر منقول ذاتاً منقولند اما با دخالت انسان و یا گاهی بطور طبیعی دارای این خصوصیت می شوند . منظور این است که مثلاً درختی بدون دخالت انسان در زمین می روید که این درخت ذاتاً غیر منقول نیست ولی در رویش آن عمل انسان دخالت ندارد. پس عرضی نامیدن این دسته از اموال غیر منقول مناسب می نماید.

مواد ١٣ تا ١٦ ق.م متضمن بیان مصادیقی از اموال غیر منقول عرضی است . بدین ترتیب غیر منقول بودن از این دسته اموال غیر منقول براحتی قابل انفکاک است.

-3 اموال غیر منقول تبعی و حکمی

به شرحی که در اموال منقول گذشت، در اموال غیر منقول نیز قاعده تسری حکم مال غیر منقول به حقوق متعلقه به آن حکمفرماست . به عبارت دیگر بشرح پیش گفته حقوق مالی که از اموال محسوبند معیار امکان یا عدم امکان نقل و انتقال فیزیکی در مورد آنها موضوعیت نمی یابد، اما با توجه به اصل فوق الذکر حقوق مالی برحسب موضوع خود به دو قسم منقول و غیر منقول حکمی تقسیم می گردند .

همچنانکه بموجب ماده ١٨ قانون مدنی:دعاوی راجع به اموال غیر منقول از قبیل تقاضای خلع ید و امثال آن تابع اموال غیر منقول می باشند ." بنابراین مقنن دعاوی را که نه مصداق مال و نه قابل اتصاف به اوصاف اموال منقول یا غیر منقولند بر دو نوع منقول و غیر منقول تقسیم نموده و دعاوی راجع به هر یک از این دو دسته را در حکم آن دسته شناخته است.

علاوه بر دو مقوله فوق بموجب ماده ١٧ قانون مدنی آلات و ادوات یا حتی حیواناتی که به امر زراعت اختصاص دارند، از قبیل گاو یا گاو آهن، تراکتور و کمباین یا بذر و قلمه و امثال آن که منحصراً در امر زراعت بکار گرفته می شود به انگیزه حمایت از کشاورزی در حکم زمین زراعتی و مزرعه شناخته شده و تابع احکام غیر منقول می باشد.